Giải thưởng văn học quốc tế như một gói trà?

 Bằng thông tin có được của một người Việt định cư tại Đức từ năm 1977, nhà văn Đoàn Minh Phượng cho biết tỉ mỉ: "Litprom là giải văn học dành cho các nước châu Phi, châu Á và Nam Mỹ, được thành lập tại Đức vào năm 1980, năm mà các châu lục này được xem là nghèo và chậm tiến. Giải thưởng được tài trợ bởi các tổ chức nhân đạo và viện trợ phát triển. Mục đích của họ hẳn nhiên là tốt nhưng kém tế nhị. Nhà văn, bất kể từ đâu, không bao giờ nên được trao tiền thưởng từ những tổ chức từ thiện với một cái tên như "Bánh mì cho thế giới". Họ còn kém tế nhị hơn khi viết trên website của họ là nhà văn nhận được tài trợ của hãng trà sức khỏe YOGI TEA (viết hoa toàn bộ). Giải thưởng này vô hại cho sức khỏe. Nhưng vị của nó không hay lắm, đừng quen miệng nói "thắng lớn" khi viết về nó. Tốt nhất là đừng viết về nó".

Nhà văn Nguyễn Ngọc Tư (Ảnh do nhà văn cung cấp)

Xưa nay, do mặc cảm sinh sống ở một quốc gia đang phát triển nên bất cứ giải thưởng nào ngoài biên giới cũng khiến cánh nhà văn phấn khích tột độ. Ít ai để ý ở nước ngoài, việc thành lập một giải thưởng rất đơn giản. Đôi khi dăm ba người nhàn rỗi tụ bạ với nhau rồi cao hứng góp chút tiền cho ra một giải thưởng có tên gọi rất thánh thót và có mục đích rất vĩ đại. Không chỉ giải thưởng bên trời Tây phải cư dân bên Tây mới thấu hiểu ngọn nguồn như nhà văn Đoàn Minh Phượng, ngay Giải thưởng Văn học ASEAN do Thái Lan đăng cai vẫn là một bí mật kỳ ảo đối với công chúng Việt Nam. Cách đây vài năm, bằng vốn ngoại ngữ điêu luyện và bằng bản lĩnh của một gương mặt du lịch khắp năm châu, nhà văn Di Li đã đột kích vào lễ trao giải Văn học ASEAN, viết bài tường thuật khá lâm ly. Bối cảnh chính được nhà văn Di Li miêu tả như sau: Do vua Thái Lan có việc bận nên công chúa Thái Lan đại diện trao giải. Công chúa ngồi trên bục cao, từng nhà văn lần lượt đến gần cúi đầu cung kính để được chủ nhân trao cho giải thưởng trị giá 1.000 USD. Lâu nay, những nhà văn đi nhận giải cứ tỏ vẻ thần bí nên nhiều người cứ tưởng không khí lễ trao giải Văn học ASEAN phải long trọng và trang nghiêm ghê gớm lắm.

Tầm vóc của Giải thưởng Văn học ASEAN sẽ tiếp tục mờ ảo, nếu như không được hé mở trong… thơ. Năm 2008, Nguyễn Ngọc Tư được Giải thưởng Văn học ASEAN với tác phẩm "Cánh đồng bất tận". Nguyễn Ngọc Tư sang Thái Lan nhận giải khi đang mang thai đứa con trai thứ hai. Bài thơ "Nhật ký mang thai tháng thứ năm" đã ghi lại chân thực cảm xúc của Nguyễn Ngọc Tư lúc ấy: "Con bỏ lỗi cho mẹ vừa làm lễ trước vua xứ khác/ Chỉ mẹ thôi, con chớ có quỳ/ Áo mẹ tối màu, làm mắt con u uẩn?/ Một chút rượu nhấm môi, con trong ấy nghe cay/ Bài ca buồn mẹ để vẳng vào tai/ Ấy chết, con đừng sớm thở dài/ Mẹ lỡ giẫm gai, con không cần nhói/ Hãy cựa quậy/ Hãy trở mình/ Nhắc nhớ mẹ thở cho hai người/ Mẹ nuôi men ủ nụ cười/ Và đứng thẳng".

Ôi, cái câu "chỉ mẹ thôi, con chớ có quỳ", sao mà nghe ứa nước mắt. Cảm ơn sự can đảm tuyệt vời của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư bộc bạch trong thơ để bạn đọc có thêm góc nhìn thi vị. Thì ra vinh quang thỉnh thoảng có những màu sắc không dễ tưởng tượng. Với kinh nghiệm của 10 năm trước, nhà văn Nguyễn Ngọc Tư cũng dễ dàng hình dung được giá trị của Giải thưởng Litprom theo chiều hướng mà nhà văn Đoàn Minh Phượng chia sẻ. Do đó, nhà văn Nguyễn Ngọc Tư nói về sự kiện tập truyện "Cánh đồng bất tận" của mình được trao giải ở Đức, một cách nhẹ nhàng: "Tôi xem giải thưởng là quan hệ cho - nhận. Giải Nobel cũng không nằm ngoài quy luật đó. Vì vậy, tôi coi giải thưởng mới nhận được là một món quà. Mình nghĩ nó quan trọng, thì nó là núi, còn nhẹ nhàng thì cũng như bạn gửi tặng tôi gói trà".

Trong thời hội nhập, giải thưởng văn chương mang tính quốc tế, cũng lắm phen cười ra nước mắt!