Pháp: quyền ghi âm lén có giới hạn
Ghi âm/quay phim lén: những vấn đề pháp lý
LTS: Sự kiện một học sinh trường chuyên ở Hải Phòng bí mật ghi âm lời chửi mắng của cô giáo trong tiết dạy rồi tung lên mạng (Tuổi Trẻ ngày 30-9-2010) đã gây xôn xao dư luận mấy ngày qua. Đây chỉ là tiếp nối cho hàng loạt sự kiện tung băng ghi âm/phim quay lén lên mạng xảy ra liên tiếp gần đây. Liệu việc ghi âm/quay phim lén rồi công bố lên mạng - cho dù với ý định tốt (như những đoạn phim tố cáo bạo hành trẻ em) - có được luật pháp cho phép? Và ngược lại, với những phim/ghi âm nhằm mục đích xúc phạm nhân phẩm, danh dự, xâm phạm quyền tự do riêng tư của công dân, luật pháp sẽ có biện pháp gì? Trang Pháp luật & cuộc sống xin giới thiệu một câu chuyện ở Pháp và ý kiến của hai luật sư VN. Đây là một phần của những đoạn băng mà người thư ký thân cận của bà tỉ phú Pháp có được bằng việc đặt lén một máy ghi âm trong nhà chủ suốt hai năm. 1 năm tù giam và 45.000 euro Luật pháp của Pháp và châu Âu về bảo vệ đời tư rất rõ ràng: không ai được phép công bố âm thanh hay hình ảnh của người khác mà không có sự đồng ý của đương sự, bất kể là âm thanh hay hình ảnh đó ở chốn công cộng hay ở nơi riêng tư. Mức phạt lên đến 1 năm tù giam và 45.000 euro. Nhưng luật cũng ghi rõ trường hợp ngoại lệ: “Trong trường hợp ghi âm hoặc ghi hình mà đối tượng có biết, có thấy nhưng không có phản ứng thì xem như được sự đồng tình từ đối tượng”. Còn điều luật 226-2 của Luật hình sự nói rõ hơn: “Những trường hợp lưu trữ, cung cấp hoặc cố tình để lộ âm thanh hoặc hình ảnh của một đối tượng ra công chúng hoặc chỉ cho người thứ ba [...] cũng phải bị mức phạt tương tự (1 năm tù giam và 45.000 euro)”. Theo những gì ghi lại từ băng đó, người ta được biết những chính trị gia Pháp thường đến nhà bà tỉ phú để nhận tiền mặt. Đấy là tiền dùng tài trợ các hoạt động chính trị và vận động tranh cử. Nhưng không chỉ có chuyện tiền nong. Những cuốn băng ghi âm lén khác còn phơi bày lắm chuyện tày đình như những âm mưu, những chuyện bàn bạc thao túng chính trị, chuyện xung đột trong gia đình bà tỉ phú. Dường như mọi người đều tin rằng bà tỉ phú tuổi 80 này không còn minh mẫn cho lắm và nhiều người đang trục lợi tiền bạc từ tình trạng đó. Nhiều tờ báo Pháp sau đó đã công bố có chọn lọc một số đoạn băng ghi âm lén, những đoạn băng được chính luật sư của con gái bà tỉ phú chủ động cung cấp để chứng minh rằng mẹ của thân chủ mình “đang bị những kẻ thân cận lợi dụng”. Bảo vệ đời tư Vụ việc trên đã gây ra tranh luận tại Pháp. Liệu người ta có quyền công bố trên các phương tiện truyền thông những đoạn băng ghi âm mà không có sự đồng ý của đương sự? Câu trả lời là không. Tuy vậy cũng có vài trường hợp ngoại lệ. Chẳng hạn cảnh sát hoặc hải quan có thể ghi âm lén trong trường hợp tiến hành điều tra và chuyện này phải được một thẩm phán độc lập kiểm soát. Còn các nhà báo chuyên nghiệp có thể ghi âm lén trong một số trường hợp, khi quyền lợi cộng đồng là mục đích chính yếu. Nhà báo phải chứng minh được điều này khi phải ra tòa trong các vụ kiện “vu khống” từ phía đối tượng bị ghi âm. Trong vụ gia đình Bettencourt, sau khi xem xét đơn kiện từ phía bà tỉ phú, Tòa án Paris đã cho phép giới truyền thông Pháp công bố những đoạn ghi âm lén vì chúng “có lợi cho công chúng”. Tòa cũng phán rằng những cuốn băng ghi âm lén trên thậm chí có thể được dùng như chứng cứ trong trường hợp có những vụ kiện trong tương lai liên quan đến các đương sự đó. Đây là trường hợp rất ngoại lệ vì cần nhớ rằng trên nguyên tắc các băng ghi âm lén không thể dùng làm “chứng cứ kết tội” ở tòa án Pháp. Đây là điểm khác biệt căn bản với hệ thống tư pháp Anh - Mỹ được cho là ít bảo vệ đời tư của công dân. Nạn nhân chẳng biết kiện ai Với sự ngày càng tinh vi của công nghệ hiện đại, dường như hiện nay bất kỳ ai cũng có khả năng ghi âm, ghi hình người khác với đủ thứ phương tiện có trong tay (điện thoại di động, máy ghi âm bé tẹo...). Cùng với Internet, các thứ ghi âm, ghi hình lén đó lại có cơ hội phát tán như nấm sau mưa và các đương sự là nạn nhân (không xét trường hợp cố ý gây xìcăngđan hoặc “khoe hàng” để được biết đến nhiều hơn) chẳng có thể kiện tụng gì được ai vì hầu hết đều không thể tìm ra “tác giả”. Nếu các nạn nhân không được giúp đỡ kịp thời, có thể đi đến những hành động bi kịch nguy hại cho bản thân. Như trường hợp xảy ra tại Lyon (Pháp) vào tháng 9-2009. Các cậu học trò tinh nghịch tuổi 14 đã ghi hình lén trong nhà vệ sinh nữ rồi tung một số đoạn phim lên blog. Một nạn nhân trong phim đã trở thành mục tiêu trêu chọc của bạn bè cùng trường và những gã trai cùng khu phố. Không chịu nổi tình cảnh đó, cô bé đã chọn cách tự tử. Hoặc gần đây nhất là chuyện một sinh viên ở Mỹ chọn cách nhảy cầu tự vẫn vì không chịu nổi việc chuyện tình cảm riêng tư khác biệt của mình bị phơi bày trước thiên hạ. VÕ TRUNG DUNG Có thể vi phạm pháp luật Theo quy định pháp luật hiện hành của VN, hành vi ghi hình và/hoặc ghi âm rồi sau đó tung lên mạng nếu làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến danh dự và nhân phẩm của người có hình ảnh, âm thanh thì có thể vi phạm pháp luật (ngoại trừ các cơ quan báo chí được phép tác nghiệp). Cấm đưa thông tin mang tính xúc phạm Theo điều 31 của Bộ luật dân sự, việc sử dụng hình ảnh (truyền đưa thông tin lên mạng) của cá nhân phải được sự đồng ý của người đó và nghiêm cấm việc sử dụng hình ảnh của người khác mà xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm, uy tín của người có ảnh. Hành vi ghi âm rồi sau đó đưa lên mạng nhằm mục đích xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân, uy tín của tổ chức thì bị cấm theo khoản 2, điều 12 Luật công nghệ thông tin. Pháp luật hiện hành cũng nghiêm cấm việc ghi âm các cuộc điện thoại của người khác, cũng như hạn chế một vài việc ghi âm như: việc ghi âm tại phòng xử án phải được chủ tọa cho phép, bài giảng là loại hình tác phẩm được bảo hộ quyền tác giả theo Luật sở hữu trí tuệ, tác giả (giáo viên) có các quyền nhân thân và quyền tài sản đối với bài giảng của mình. Việc ghi âm và tung lên mạng bài giảng mà không xin phép là xâm phạm quyền tác giả. Trong trường hợp ghi âm bài giảng và sử dụng cho mục đích học tập của cá nhân thì không phải xin phép. Bị phạt hoặc bồi thường Pháp luật hình sự hiện hành có một số quy định về tội phạm như: xâm phạm bí mật điện thoại, xâm phạm quyền tác giả, sử dụng trái phép thông tin trên mạng... Tùy vào tính chất, mức độ của hành vi mà người thực hiện có thể bị xử lý tương ứng và phải bồi thường thiệt hại cho người bị xâm phạm. Với những người có hành vi đưa thông tin lên mạng nhằm mục đích xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân, uy tín của tổ chức: nếu hành vi chưa nghiêm trọng đến mức xử lý hình sự thì có thể bị xử phạt hành chính từ 10-20 triệu đồng (khoản 5, điều 6 nghị định 63/2007/NĐ-CP). Ngoài ra, người gây thiệt hại có thể bị kiện đòi bồi thường thiệt hại, bị buộc phải chấm dứt hành vi vi phạm, phải xin lỗi, cải chính công khai và bồi thường một khoản tiền để bù đắp tổn thất về tinh thần cho người bị thiệt hại. Đối với hành vi truyền đạt tác phẩm đến công chúng mà không được phép của chủ sở hữu quyền tác giả (khoản 2, điều 22 nghị định 47/2009/NĐ-CP), người vi phạm sẽ bị phạt tiền từ 50-100 triệu đồng và phải bồi thường thiệt hại cho người bị xâm phạm. Luật sư Huỳnh Văn Nông Giá trị tố cáo của băng ghi âm Nội dung băng ghi âm, ghi hình có giá trị pháp lý như thế nào? Đó là câu hỏi không đơn giản, vì theo tôi biết chưa có quy định cụ thể nào về các chỉ dấu và giá trị của băng ghi âm, ghi hình trong hoạt động tố tụng. Khoản 1, điều 64 Bộ luật tố tụng hình sự quy định: “Chứng cứ là những gì có thật, được thu thập theo trình tự, thủ tục do bộ luật này quy định mà cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án dùng làm căn cứ để xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội cũng như những tình tiết khác cần thiết cho việc giải quyết đúng đắn vụ án”. Theo quy định trên thì một thông tin, tài liệu được coi là chứng cứ của vụ án khi đáp ứng đủ ba điều kiện sau: 1) Những thông tin, tài liệu đó phải có thật, phản ánh đúng sự thật khách quan của vụ án. 2) Những thông tin, tài liệu đó là cơ sở để cơ quan điều tra, viện kiểm sát và tòa án xác định có hay không có hành vi phạm tội, người thực hiện hành vi phạm tội cũng như những tình tiết khác cần thiết cho việc giải quyết đúng đắn vụ án. 3) Những thông tin, tài liệu đó phải được thu thập theo trình tự, thủ tục do Bộ luật hình sự quy định. Chứng cứ được xác định bằng các nguồn sau: vật chứng; lời khai của người làm chứng, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo; kết luận giám định; biên bản về hoạt động điều tra, xét xử và các tài liệu, đồ vật khác (khoản 2, điều 64 Bộ luật tố tụng hình sự). Điều 78 Bộ luật hình sự định nghĩa “các tài liệu, đồ vật khác” là “những tình tiết có liên quan đến vụ án được ghi trong các tài liệu cũng như đồ vật do cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp”. Mặc dù không có văn bản hướng dẫn cụ thể nhưng căn cứ vào những quy định trên, băng ghi âm/ghi hình có thể được liệt vào danh mục “các tài liệu, đồ vật khác” và do đó có thể được xem là một trong những nguồn của chứng cứ. Thí dụ một người đưa hối lộ đặt băng ghi âm, sau đó dùng băng này để tố cáo hành vi nhận hối lộ hoặc một người ghi âm nội dung cuộc họp nội bộ, trong đó đề cập hành vi tham nhũng và tung lên mạng Internet thì những cuộn băng ghi âm này là một trong những nguồn chứng cứ quan trọng để cơ quan tiến hành tố tụng xác định có hay không có hành vi phạm tội. Tuy nhiên, để trở thành chứng cứ trong vụ án, những băng ghi âm này phải được cơ quan tiến hành tố tụng xem xét, đánh giá, giám định để xác định có thỏa mãn các điều kiện quy định tại điều 64 hay không. Trong trường hợp bên bị tố cáo chứng minh những thông tin mà bên tố cáo cung cấp thông qua nội dung băng ghi âm không đúng sự thật thì có quyền khởi kiện bên tố cáo ra tòa án có thẩm quyền để yêu cầu bồi thường thiệt hại do danh dự, nhân phẩm, uy tín bị xâm phạm. Luật sư Bùi Quang Nghiêm
Bà Bettencourt bị những người lao động tại Pháp đưa lên apphich trong cuộc biểu tình ngày 7-9-2010 để phản đối việc chính phủ cắt giảm lương hưu Ảnh: Reuters
Số người online:
Số người truy cập: